Kişilik; bir insanı başkalarından farklı kılan düşünme, hissetme ve davranış biçimidir. Bireyin kişiliği, deneyimler, çevre ve kalıtsal özelliklerden etkilenir. Bazı durumlarda olumsuz faktörlerin bir araya gelmesiyle de kişilik bozukluğu ortaya çıkar.
Kişilik bozukluğu, bireyin kendi kültürünün beklentilerinden sapmış, süreklilik arz eden bir karmaşık iç yaşantı ve davranış örüntüsüdür.
Kişilik bozukluklarının 10 belirli türü vardır. Bu 10 özel kişilik bozukluğu “kümeler” olarak adlandırılan üç kategoriye ayrılır.
Küme A: Eksantrik davranış
Paranoid kişilik bozukluğu: Başkalarının davranışları karşısında sürekli güvensizlik ve şüphe yaşama durumudur. Paranoid kişilik bozukluğu olan birey genellikle insanların zarar vereceğini veya aldatacaklarını düşünür ve kendini soyutlar.
Şizoid kişilik bozukluğu: Sosyallikten kopma ve sınırlı bir ilişki kurma durumudur. Şizoid kişilik bozukluğu olan bir kişi yakın ilişkiler aramaz, tek başlarına yapacakları aktiviteleri seçer ve başkalarının övgü ya da eleştirilerine kayıtsız kalırlar.
Şizotipal kişilik bozukluğu: ilişkilerde, düşünmede veya algıda tuhaf ve olağan dışı davranışlar olarak gözükür. Şizotipal kişilik bozukluğu olan birey, garip inançlara, doğaüstü düşünmeye, tuhaf konuşmalara sahip olabilir veya olaylara yanlış anlamlar yükleyebilir.
Küme B: Dramatik, duygusal veya düzensiz davranış
Antisosyal kişilik bozukluğu: Başkalarının haklarını ihmal veya ihlal etme durumudur. Antisosyal kişilik bozukluğu olan birey, toplumsal normlara uymaz, tekrar tekrar yalan söyleyebilir veya aldatabilir.
Sınır kişilik kişilik bozukluğu: Bireyin ilişkilerinde, duygusal tepkilerinde, benlik imgesinde ve dürtüselliğinde istikrarsızlık yaşanmasıdır. Kısaca tamamlanmış bir kişiliği yoktur. Sınır kişilik kişilik bozukluğu olan bir birey yüceltme ve yerme duyguları uç noktalarda yaşar. Duygu değişimleri ani yaşamasını yanı sıra intihar ile ilgili davranışlar gösterebilirler.
Histrionik kişilik bozukluğu: Yapay aşırı duygular yaşanması durumudur. Histriyal kişilik bozukluğu olan birey davranışlarını tiyatro sahnesindeymiş gibi rol yaparak sergiler. İlgi odağı olmak, bir şekilde dikkat çekmek için fiziksel görünüş kullanırlar.
Narsisistik kişilik bozukluğu: Kendini beğenmişlik, yetki ve güç hissinin yoğun yaşanması diğer bireylerden faydalanma veya empati kuramama durmama durumudur. Her daim iltifat ve tebrik ile beslenmeye açtır. Bu açlığın giderilememesi halinde kişi depresyona girer.
Küme C: Endişeli veya korkulu davranış
Kaçınılmaz kişilik bozukluğu: Sosyal engellenmenin bir örneği, yetersizlik hissi ve eleştiriye karşı aşırı duyarlılıktır. İnsanlarla ilişki kurmak isteseler de başarılı olamazlar. Gelişim sürecinde dışlanmış ya da baskı altında kalmış olabilir.
Bağımlı kişilik bozukluğu: Bakıma muhtaç olma, bir başkasının varlığına ihtiyaç duyma durumudur. Birey günlük kararlar almakta güçlük çekebilir veya yalnız kaldığında kendine ya da kendine bakamama korkusu nedeniyle rahatsızlık olabilir. En büyük korkuları terk edilmektir.
Obsesif kompülsif kişilik bozukluğu: Düzenlilik, mükemmeliyetçilik ve sürekli kontrol etme durumudur. Obsesif kompülsif kişilik bozukluğu olan bir kişi sürekli ayrıntı veya programlarla meşgul olabilir. Takım çalışmalarına uygun olmadıkları gibi ahlak ve değerler açısından esnek olmayabilirler. (Bu kişilik bozukluğu, obsesif kompülsif bozuklukla aynı durum DEĞİLDİR)
Tedavi
Bazı psikoterapi türleri, kişilik bozukluklarının tedavisinde etkilidir. Psikoterapi bireyin davranışlarının başkaları üzerindeki etkilerini anlamasına yardımcı olur ve semptomlarla baş etmeyi öğrenmesini sağlar. Tedavi türü kişilik bozukluğuna, ağırlığına ve kişinin koşullarına bağlı olacaktır.
