Beş Büyük Kişilik Özelliği açıklık, sorumluluk, dışadönüklük, uyumluluk ve nevrotikliktir. Bu yazımızda bu kavramları açıklayacağız.
Giriş: Beş Büyükler
Muhtemelen bu beş kavramı daha önce de duymuşsunuzdur: açıklık, sorumluluk, dışadönüklük, uyumluluk ve nevrotiklik.
Fakat beş faktör kişilik modelini oluşturan bu özellikler hakkında ne kadar bilgi sahibisiniz? Bu yazı, konu hakkında bilgi edinmek isteyenler için giriş seviyesinde bilgiler içeriyor.
Bu beş büyük özelliğin her birine kısa bir bakış atıp, güçlü ve zayıf yönlerini ve gerçek hayattaki karşılıklarını inceleyeceğiz. Kişilik psikolojisine yeni adım atmış biriyseniz bu yazı sizin için çok güzel bir başlangıç noktası.
Beş Faktör Kişilik Kuramı: Tanımı
Birinden en önemli kişilik özelliklerini saymasını isteseniz muhtemelen “özgüven” ya da “utangaçlık” gibi cevaplar alacaksınızdır.
Bunlar güzel cevaplar olmasına rağmen, insan davranışını en çok etkileyen beş karakter özelliği olarak tanımlanan Beş Büyüğe dahil değiller.
Kişilikteki bu beş boyut, insan kişiliği ve mizacını tarif etmekle beraber insan düşünce ve eylemlerinde de etki sahibidirler.
Beş büyük faktör, ilgili birkaç kişilik özelliğini tek bir başlık altında gruplayan geniş yapılardır. Bu faktörler geçtiğimiz birkaç on yılda faktör analizi adı verilen istatistiksel bir prosedürle tespit edildiler. Bu çalışma kişilik psikolojisinde bugüne kadar kullanılan en büyük veri kümesini topladı.
Kendinizin ve çevrenizdeki insanların beş büyük özellikle olan ilişkilerini anlamak etkili iletişim ve takım çalışması için ciddi öneme sahip.
Kendinizin, arkadaşlarınızı ya da ailenizi daha iyi anlamak istiyorsanız, bu özelliklerden her birini bilmeniz sizin için çok değerli olacaktır.
İşte beş büyük kişilik özelliği (belirli bir sıra gözetilmedi):
- Açıklık
Açıklık(bir diğer ismiyle “deneyime açıklık”), şaşırtıcı olmayan bir biçimde, yeni şey ve fikirlere açık olmak demektir.
Deneyime açıklık, bir kişinin algılarını yeni, karmaşık ya da alışılmamış aktivitelerde bulunmaktan zevk almak için kullanma eğilimini tanımlar.
Açıklık özelliğinde yüksek puan alan insanlar genelde daha yaratıcı ve meraklı kişiler oluyorlar.
Rutinden ziyade çeşitlilik ve yeniliği tercih ediyorlar ve yeni fikir ve deneyimleri kabul etmeye daha meyilliler.
Yüksek açıklık özelliğine sahip insanlar klasik müzik, soyut sanat ya da karmaşık kitaplar gibi entelektüel uğraşlara daha yatkınlar.
Sahip oldukları açık fikirlilik, bu insanların çok tartışılan konular da dahil olmak üzere birçok tartışmayı aynı anda idare edebilmelerini sağlıyor. Bu tip kişiler yeni fikirleri görme, yenilikler yaratma ya da bir alandaki bir fikri diğer alana adapte etme gibi yaratıcılık gerektiren konularda oldukça mahirler.
Yüksek açıklığa sahip insanların, beklenmedik bir fikri deneme ve geribildirim sağlama ihtimali çok daha yüksek.
Daha yüksek açıklık seviyesine sahip insanlar çevrelerindeki dünyayı keşfetmek için gayet istekli davranışlar gösteriyorlar. Yaratıcı bağlantılar kurma ve yeni fikirleri değerlendirme konusunda da daha yüksek başarı sergiliyorlar.
Açık olmak, bir sorunun temellerini inceleme ve çözmek için neyin gerekli olabileceği hakkında bir hipotez önerme isteğini içerir.
Deneyime açıklığın örnekleri:
- Muhtemelen yeni deneyimler ilginizi çekiyor ve sizi hareketlendiriyor.
- Çeşitli konulara ilgilisiniz.
- Yeni fikirler, kültürler, yemeler, yerler, teknolojiler… Bunların hepsi sizin ilginizi çekiyor ve dünyanın işleyişini merak ediyorsunuz.
- Çok meraklısınız ve her zaman yeni bir şeyler öğrenmek istiyorsunuz.
- Muhtemelen kendi kendinize “Bu yeni teknoloji her şeyi değiştirecek” diye düşünüyorsunuz.
- İnsanların neler düşündüğünü merak ediyor ve insanların neyi neden düşündüğünü öğrenmek istiyorsunuz.
- Yeni şeyler öğrenmeyi seviyorsunuz.
- Yeni şeyler, yeni yiyecekler, yeni içecekler, yeni hikayeler ve yeni aktiviteler denemeyi seviyorsunuz.
- Bu yüzden başkalarının ne yaptığını, nereye gittiğini ve neler istediklerini merak ediyorsunuz.
- Sorumluluk
Sorumluluk, öz disiplin, görev bilinci ve başarıya odaklanma eğilimidir.
Sorumluluk ayrıca kişinin tutarlı, düzenli ve tabi ki sorumlu olmaya karşı olan eğilimini tanımlar.
Boşuna değildir ki, bu boyutta yüksek puanlar alan kişiler işlerinde yüksek başarı elde eden olan kişilerdir.
Sorumluluk aynı zamanda detaylara dikkat etme ve talimatları takip etme yeteneğidir.
Sorumluluk boyutu yüksek insanlar güvenilir olma eğilimindedir. İşlerinde titizdirler, organizedirler ve önceden plan yaparlar.
Sorumluluğun örnekleri:
- Neyin doğru neyin yanlış olduğunu önemsiyorsunuz ve yaptıklarınızdan kendinizi sorumlu tutma eğilimindesiniz.
- Kendi başınızın çaresine bakıyorsunuz.
- Başkalarını suçlamak yerine kendi kendinize “Nerede hata yaptım?” sorusunu yöneltiyorsunuz.
- Dikkatli, düzenli ve hedef odaklısınız.
- Rutin, düzen ve önceden tahmin edilebilen şeyleri seviyorsunuz.
- Kurallar ve düzen tarafından yönlendiriliyorsunuz.
- Hayatınızı planlamayı ve planları takip etmeyi seviyorsunuz.
- İnsanlar genellikle sizin lafı dolandırmadığınız ve direk konuştuğunuzu söylerler.
- Davranışlarınızın sorumluluğunu alıyorsunuz ve kendiniz üzerinde düşünüyorsunuz.
- İşlerin başında olmayı ve her şeyi doğru biçimde yapmaya meyillisiniz.
- Yapılması gerekenleri planlayan ve planına uyan, verimli bir insansınız.
- Düzeni ve zamanınızı planlamayı seviyorsunuz.
- Hata ve dağınıklığa karşı tahammülünüz yok.
- İnsanların gözünde mantıklı ve sorumlu birisiniz.
- Dışadönüklük
Dışadönüklük, birçok insanla tanışma ve mümkün olduğunca geniş bir çevre edinme isteğini tanımlar.
Dışadönüklük, kişinin zevk ve heyecan içeren aktiviteleri sevdiği girişken, konuşkan ve sokulgan bir kişilik tarzını ifade eder.
İnsanlar genelde dış dünya ile olan iletişimlerinde iki sınıfa ayrılırlar. Bir tarafta, insanlarla beraber olmaktan enerji alan ve yalnızlıktan çekinen dışadönük insanlar, diğer tarafta ise tek başınayken enerjisi yükselen ve insanlarla iletişim kurmaktan çekinen içedönük insanlar.
İçe ve dışadönüklük arasında keskin bir çizgi yoktur. Birçok kişi bu ikisi arsında ortada bir yerlerdedirler.
Ayrıca, içe dönüklerin utangaç, sosyal olarak garip ve insanları sevmeyen kişiler olduğu düşüncesi de yanlıştır. İçe dönüklük gariplik veya utangaçlık ile aynı değildir.
Dışadönüklük ve içedönüklük birbiriyle zıt kavramlardır; iki tarafın ortak yatkınlıkları yoktur. Dışadönük biri insanlarla beraber olmayı severken içedönük kişiler yalnızlıktan huzur bulurlar.
Dışadönüklüğün örnekleri:
- Diğer insanlardan hoşlanıyorsunuz.
- Aynı şekilde, diğer insanlar da sizin çevrenizde bulunmaktan hoşlanıyorlar.
- İnsanlarla vakit geçirmeyi ve onlarla bir şeyler yapmayı seviyorsunuz.
- Konuşmayı da çok seviyorsunuz.
- Kolayca eğlenirsiniz. Hayatı çok ilginç ve heyecan verici buluyorsunuz.
- Sosyallik gerektiren durumlarda iyi vakit geçiriyorsunuz. Yeni şeyler denemeye isteklisiniz.
- İnsanların etrafında olmaktan enerji alırsınız. Öte yandan içedönük kişiler enerjilerini yalnızlıktan kazanırlar ve genellikle diğer insanlarla geçirdikleri vakit onlar için yorucu geçer ve dinlenmek için yalnızlığa ihtiyaç duyarlar.
- Uyumluluk
Uyumluluk, bir kişinin başkalarına karşı şüpheli ve düşmanca değil, şefkatli ve işbirlikçi olma eğilimidir.
Uyumluluk özelliğine sahip insanlar iyi huylu, işbirlikçi ve güvenilir olma eğilimindedir. Ayrıca genellikle düşünceli, cömert, halden anlayan ve başkalarının çıkarları için kendi çıkarlarından fedakârlık vermesini bilen insanlardır.
Genel olarak uyumluluk,uyum ve sosyal iş birliğine yönelik çalışma arzusu ile karakterize edilen kişilerarası bir özelliktir.
Uyumluluğun örnekleri:
- Cömertsiniz ve diğer insanlara karşı şefkatlisiniz.
- Arkadaş canlısı, açık fikirli ve insanlara bir şans veren birisi olma eğilimindesiniz.
- Faydalı veya makul olmasalar bile diğer insanlara yardım etmeyi seviyorsunuz.
- İnsanlar sizin etrafınızda kendilerini rahat hissederler. Geçinilmesi kolay bir kişisinizdir.
- İnsanlar sizin nazik, sevecen ve arkadaş canlısı olduğunuzu düşünürler.
- Arkadaş edinmede iyisinizdir.
- Önce başkalarını düşünürsünüz.
- İnsanların mutlu olduğundan ve kimsenin duygularını incitmediğinizden emin olmak istersiniz.
- Bir grubun parçası olmaktan mutluluk duyarsınız.
- İnsanların kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlamayı iyi bilirsiniz.
- İtibarınıza ve insanların sizi nasıl gördüğüne önem verirsiniz.
- Diğer insanları memnun etmeyi seversiniz.
- Genellikle başkalarının duygularını önemsersiniz. Başkalarının duygularına kendi duygularınızdan daha fazla önem verirsiniz.
- Nevrotiklik
Nevrotiklik (nörotisizm), başkalarının stres duymayacağı durumlarda olumsuz duygular ve stres yaşama eğilimidir.
Aslında nevrotiklik, “duygusal istikrar” olarak bilinen kavramın tam tersidir. Duygusal istikrar, yavaş yavaş nevrotiklik kavramının yerine beş büyüklerden biri olarak anılmaya başlanmıştır.
Nevrotikliğin örnekleri:
- Strese karşı düşük toleransa ve nispeten düşük bir öz kontrol derecesine sahip olma eğilimindesiniz.
- Bazı şeylerden korkmasanız bile geriliyorsunuz.
- Belli durumlara karşı aha fazla kaygı duymaya eğilimlisiniz.
- Bir şeyler ters giderse, kontrolü kaybetme ve duygusal kargaşa yaşamaya meyillisiniz.
- Strese karşı hassasınız ve stresi kontrol edememe eğilimindesiniz.
- Kendinize güvenseniz bile, stresli bir durumda nasıl tepki vereceğinizi tahmin edemiyorsunuz.
- Kolayca yönetilebilecek veya önlenebilecek şeyler sizin için zorlayıcı olabilmekte.
- Duygusalsınız ve genellikle hayal kırıklığı, rahatsızlık, korku ve endişe yaşıyorsunuz.
- Bazı şeyler için çok fazla endişeleniyorsunuz.
- Hızlı tepki veriyorsunuz (aşırı), bu da hata yaptığınız anlamına geliyor.
- İnsanlar genellikle hassas olduğunuzu düşünürler.
- Huysuz ve stresli olabilirsiniz.
Sonuç: Beş Büyükler hakkında daha fazla şey öğrenme
Bit tanıdığınız ya da kendiniz hakkına daha derin bir bilgi sahibi olmak istiyorsanız beş büyük karakter boyutu sizin insanların davranışları altında nelerin yattığını anlamanıza yardımcı olacaktır.
Bu özellikler üzerine edineceğiniz bilgiler pazarlama stratejileri oluştururken yahut bazı kararları verirken, iş hayatınızda da size yardımcı olacaktır.
Dahası, başkalarını anlamak daha güçlü ilişkilere ve başkalarıyla daha verimli etkileşimlere izin verirken, kendinizi anlamak, bir insan olarak kim olduğunuzu kavramanıza ve potansiyelinize ulaşmanıza yardımcı olabilir!
Güncel kişilik araştırmalarına beş büyüklerin örnekleri:
- Yeni bir çalışma, beynimizin uyumluluğu yüksek olan insanları (işbirlikçi, cömert, fedakâr ve sevecen) tanıyabildiğini göstermektedir.
- Araştırmalar, köpek kişilik testine ilişkin sonuçların köpekler yaşlandıkça değişme eğiliminde olduğunu buldu: yaşlanan köpekler daha az meraklı ve aynı zamanda daha sadıklar.
- Araştırmaya göre “sınır zihniyeti” (frontiermentality) olarak bilinen kendine has bir psikolojik profil, ABD’nin batı eyaletlerinde halen yaygın olarak bulunuyor.
- Yeni bir araştırmaya göre emar cihazlarının tespit edebildiği bir kişilik özelliği daha var: iyimser düşünmek ve davranmak
- Yeni bir çalışma, sağlıklı bir narsisizmin daha fazla oy verme, daha fazla yasalara uyma ve topluma daha fazla katılım getirdiğini gösteriyor.
